صوفی سعیدی ناگوریصوفی سعیدی ناگوری، حمید الدین، صوفی سلسله چشتیه در قرن هفتم است. ۱ - معرفی صوفی سعیدی ناگوریاو در دهلی به دنیا آمد. از کودکی به فراگیری علوم نزد استادانی چون شمس الدین حلوایی و محمد جوینی پرداخت. [۱]
رضوی، تصوف در شبه قاره هند، ج۱، ص۱۲۷
[۲]
جلال الدین بخاری، خلاصه الالفاظ جامع العلوم، ج۱، ص۱۲۱، چاپ غلام سرور، اسلام آباد۱۳۷۱ش.
سپس به اجمیر رفت و به معین الدین چشتی دست ارادت داد. [۳]
رضوی، تصوف در شبه قاره هند، ج۱، ص۱۲۷
در آن جا با قطب الدین بختیار اوشی همدرس بود.
۲ - لقب گرفتن به سلطان التارکینپس از مدتی، حمید الدین از بزرگترین خلفای معین الدین شد و از او سلطان التارکین لقب گرفت. [۴]
محمد بن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، ج۱، ص۱۶۶، لاهور ۱۳۵۷ش.
[۵]
عبد الحق محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۵۶ـ۵۷، چاپ علیم اشرف خان، تهران ۱۳۸۳ش.
۳ - شهرت به ناگوریحمید الدین با اجازه معین الدین به ناگور رفت و به تربیت سالکان پرداخت؛ [۶]
جلال الدین بخاری، خلاصه الالفاظ جامع العلوم، ج۱، ص۱۲۱، چاپ غلام سرور، اسلام آباد۱۳۷۱ش.
از این رو، به ناگوری مشهور شد.
۴ - معروف شدن به سؤالیگفته شده است که حمید الدین به سبب اقامتش در روستای سوال/ سیوال، از توابع اجمیر، یا به سبب توجه خاص وی به سؤال و جواب در موضوعات تصوف، به سؤالی نیز معروف شد. [۷]
محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، ج۱، ص۵۴، چاپ محمد ذکی، علیگره، بی تا.
۵ - مکاتبات ناگوریناگوری با بهاءالدین زکریا مولتانی و جلال الدین تبریزی مکاتبه داشت. [۸]
عبد الحق محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۵۷، چاپ علیم اشرف خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۹]
لعل بیگ لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، ج۱، ص۱۶۸، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۷۶ش.
مضمون غالب این نامه‌ها در نکوهش دنیا و در پیش گرفتن فقر، وتعریضی است به صوفیان سهروردی که در ثروت اندوزی افراط می‌کردند. [۱۰]
محمد بن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، ج۱، ص۱۶۸ـ۱۶۹، لاهور ۱۳۵۷ش.
[۱۱]
رضوی، تصوف در شبه قاره هند، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹
۶ - جانشین ناگوریاو در اواخر عمر، نوۀ خود، فرید الدین محمد، را به جانشینی برگزید و سلسله اخلافش از طریق او ادامه یافت. [۱۲]
محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، ج۱، ص۵۵، چاپ محمد ذکی، علیگره، بی تا.
وی در زندگی طولانی خود طریقه جدیدی تأسیس نکرد، اما بعدها یکی از نوادگانش، به نام نظام الدین نارئولی (متوفی ۹۹۹)، شاخه نظام شاهی چشتیه را بنیان نهاد. [۱۳]
غلامعلی آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، ج۱، ص۱۸۶، تهران ۱۳۶۵ش.
۷ - اعتبار ناگور پس از وفاتحمید الدین در ۶۷۳ وفات یافت و در ناگور به خاک سپرده شد. [۱۴]
عبد الحق محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۵۷، چاپ علیم اشرف خان، تهران ۱۳۸۳ش.
اعقاب وی در ناگور جایگاه مهمی در حکومت و نیز در میان مردم یافتند، به گونه‌ای که بیشترین اعتبار ناگور به عنوان کانونی مهم در تصوف، در زمان خواجه حسین ناگوری، یکی از اخلاف حمید الدین، بوده است. [۱۵]
رضوی، تصوف در شبه قاره هند، ج۱، ص۱۳۰ـ۱۳۱
۸ - نخستین نویسنده چشتیهناگوری نخستین نویسنده از مشایخ چشتیه به شمار می‌رود. [۱۶]
عبد الحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج۱، ص۱۱۱، هند ۱۳۴۱ش/۱۹۶۲.
آثار او از چنان شهرتی برخوردار بود که نظام الدین اولیاء برخی از سخنان او را انتخاب کرد و به خط خود نوشت.
میرخورد نیز در سیر الاولیاء از روی همین دست خط از حمید الدین نقل قول کرده است. [۱۷]
عبد الحق محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۵۶، چاپ علیم اشرف خان، تهران ۱۳۸۳ش.
مهم ترین آثار او عبارت‌اند از: اصول الطریقه، که مشهورترین اثر ناگوری است [۱۸]
احمد منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، ج۷، ص۹۶، تهران ۱۳۸۲ش.
و منسوب به او نیز دانسته شده است؛ [۱۹]
محمد ذکی، تصوف برّ صغیر مین، ج۱، ص۸۸، دهلی، ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲.
مراتب شریعت؛ [۲۰]
محمد ذکی، تصوف برّ صغیر مین، ج۱، ص۸۸، دهلی، ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲.
و عشقیه یا خیالات العشاق، که گفتاری است به نثر روان آمیخته با نظم و با سربندهای «هیهات هیهات» و «ای جان من»، در موضوع عشق الهی.
این اثر به قاضی حمید الدین ناگوری نیز منسوب است. [۲۱]
احمد منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، ج۷، ص۶۶۰ـ۶۶۱، تهران ۱۳۸۲ش.
رسائل دیگری نیز به وی نسبت داده شده است، ازجمله رساله در سه گروه بندگان برگزیده، رساله در سماع، رساله در سلوک، و رساله در جواب سؤالات. [۲۲]
احمد منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، ج۷، ص۶۶۰ـ۶۶۱، تهران ۱۳۸۲ش.
۹ - آثار ناگوریآثاری نیز دربارۀ حمید الدین نوشته شده که از آن جمله است سرور الصدور و نور البدور. این اثر را فرید الدین چاک پران (متوفی ۷۳۴)، خلیفه ناگوری، نوشته و مهمترین اثر در بازشناخت ملفوظات و سوانح مهم زندگی او و خلفایش است. [۲۳]
احمد منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، ج۷، ص۴۸۳، تهران ۱۳۸۲ش.
[۲۴]
محمد سلیم اختر، محمدسلیم، ج۱، ص۱۶۲، "سرور الصدور"، درعابدی نامه، دهلی، ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲.
بخشی از این اثر شامل اصل و ترجمه غزلی از نظامی گنجوی به زبان هندویی است که گفته می‌شود خود حمید الدین آن را به هندویی برگردانده و احتمالاً یکی از قدیم ترین ترجمه های اشعار نظامی در خارج از ایران است. [۲۵]
محمد سلیم اختر، محمدسلیم، ج۱، ص۱۶۱، "سرور الصدور"، درعابدی نامه، دهلی، ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲.
۱۰ - فهرست منابع۱)) غلامعلی آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، تهران ۱۳۶۵ش؛ (۲) جلال الدین بخاری، خلاصه الالفاظ جامع العلوم، چاپ غلام سرور، اسلام آباد۱۳۷۱ش. (۳) عبد الحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، هند ۱۳۴۱ش/۱۹۶۲. (۴) محمد ذکی، تصوف برّ صغیر مین، دهلی، ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲. (۵) محمد سلیم اختر، محمدسلیم، "سرور الصدور"، درعابدی نامه، دهلی، ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲. (۶) محمد بن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، لاهور ۱۳۵۷ش. (۷) محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، چاپ محمد ذکی، علیگره، بی تا. (۸) لعل بیگ لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال حاج سید جوادی، تهران ۱۳۷۶ش. (۹) عبد الحق محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، چاپ علیم اشرف خان، تهران ۱۳۸۳ش. (۱۰) احمد منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، تهران ۱۳۸۲ش. (۱۱) Saiyid Athar Abbas Rizvi, A History of Sufism in India, New Delhi ۱۹۷۸. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «صوفی سعیدی ناگوری »، شماره۶۴۳۹. |